دغدغه خيلي از مادرها کم‌وزني، بدخوراکي و کوتاهي قد فرزندانشان است. گاهي به خود مي‌آييم و مي‌بينيم فرزندمان در مقايسه با همسن و سالانش لاغرتر يا قد کوتاه‌تر است و آنجاست که به تقلا مي‌افتيم جلوي کمبودها را بگيريم و نگذاريم فرزندمان قد کوتاه و ضعيف بماند. متخصصان مي‌گويند دليل کم‌وزني بسياري از کودکان، رفتارهاي اشتباه والدين است و با اصلاح آن مي‌توان به کودک کمک کرد در آينده سالم‌تر باشد.مهمان «ميزگرد تغذيه» اين هفته ما سيناي 11 ساله است که با يک برنامه درست حالا به پسري قدبلند با وزني متعادل تبديل شده در صورتي که اگر مادرش براي اصلاح وضعيت او تلاش نمي‌کرد، معلوم نبود با کم‌خوني چه بلايي سرش مي‌آمد.
مادر سينا که فرزندش طي 5 سال به قد و وزن مطلوب رسيده، از عادت‌هاي تغذيه‌اي پسرش مي‌گويد:
اشتها نداشت/برنج خام مي‌خورد/ اهل تنقلات سالم نبود
سلامت: چه موقع متوجه مشکل سينا شديد و براي رفع آن چه کرديد؟
مدتي بود سينا به شدت بي‌قرار بود. شب‌ها به زور و اصرار ما حدود ساعت 12-11 شب مي‌خوابيد. خيلي کم غذا مي‌خورد و بايد يا دنبالش راه مي‌افتادم و اصرار مي‌کردم يا با تلويزيون سرگرمش مي‌کردم تا چيزي بخورد. صبح‌ها اصلا ميلي به صبحانه نداشت و گرسنه مدرسه مي‌رفت. زنگ تفريح هم به جاي تنقلات سالم، کيک و نوشابه مي‌خورد در ضمن دوست داشت مدام برنج خام بخورد. به توصيه يکي از دوستان، او را نزد متخصص تغذيه بردم تا از نظر قد و وزن بررسي شود.
سلامت: نتيجه چه بود؟
سينا کمبود وزن داشت. چندان قد بلندي هم نداشت در صورتي که زمينه ژنتيکي آن را داشت. متخصص تغذيه آزمايش ادرار، مدفوع و خون درخواست کرد و قرار شد بعد از ديدن نتايج آزمايش، برنامه غذايي بدهد.
سلامت: سينا کمبود خاصي داشت؟
بله، دکتر بعد از ديدن نتايج آزمايش گفت کمبود آهن دارد و شربت آهن براي 3 ماه تجويز کرد. در کنار آن، برنامه غذايي نوشت تا کمبودهاي احتمالي جبران شود.
سلامت: از اين برنامه غذايي برايمان بگوييد.
شير بادام و ساير غذاهاي ترکيبي و ماست و کنجد از خوراکي‌هايي بودند که در برنامه غذايي سينا گنجانده شده بود. چون بدخوراک بود و اشتها نداشت، اوايل در برنامه غذايي مواد مورد علاقه‌اش زياد بود اما به مرور که اشتها پيدا کرد، غذاها متنوع و مقدار آن هم بيشتر شد. البته در مدرسه نمي‌توانستم رژيمش را کنترل کنم و در آنجا کيک، آبميوه صنعتي و بيسکويت مي‌خورد و اين موضوع باعث مي‌شد ميلش به خوردن موادغذايي اصلي کم شود، اما به هر حال تمام تلاشم اين بود که غذا‌هايش مقوي باشد.
سلامت: با دير خوابيدنش چه کرديد؟
الان تقريبا ساعت 9 مي‌خوابد. برايش توضيح دادم که دير به مدرسه مي‌رسي و بايد زودتر بخوابي و سعي کرديم خودمان هم زودتر بخوابيم تا شرايط براي خواب بچه‌ها فراهم شود.
سلامت: سينا ورزش هم مي‌کند؟
بله، به توصيه دکتر در کلاس‌هاي بدمينتون ثبت‌نامش کرديم و خودش هم به اين رشته بسيار علاقه‌مند است.
نگاه متخصص تغذيه
توصيه‌ها و هشدارهاي دکتر سيدضياءالدين مظهري به سوژه «ميزگرد تغذيه»
براي افزايش قد شير خوردن کافي نيست
سلامت: وقتي سينا به شما مراجعه کرد چند کيلوگرم بود؟
سينا 5 سال و نيمه بود که نزد من آمد. حين مراجعه وزنش 18 کيلوگرم و قدش 110 سانتي‌متر بود. وزن کم داشت ولي قدش به نسبت خوب بود. گرچه مادرش دوست داشت فرزندش قدبلندتر باشد. مشکل اصلي‌اي که مادر شرح مي‌داد، کم‌وزني، کم‌خوابي و ناآرامي فرزندش بود. وقتي در مورد تغذيه سينا سوال کردم، متوجه شدم به شدت کم‌غذا و کم‌خواب است و ميل عجيبي به خوردن برنج خام دارد. اين عادت از علائم کم‌خوني است. آزمايش‌هايي براي او تجويز کردم تا کمبودها کاملا مشخص شود و جواب آزمايش نشان داد علت ناآرامي سينا فقر شديد آهن است. درمان‌ها آغاز و مکمل آهن و برنامه‌اي متناسب با آن شامل گوشت قرمز، جگر، حبوبات و... توصيه شد.
سلامت: با بدخوراکي سينا چه کرديد؟
روش برخورد با کودک را به مادر يادآوري کردم و گفتم نبايد براي خوردن غذا به کودک التماس کرد يا با سرگرم کردن يا خواهش و تهديد به او غذا داد. بچه بايد خود غذا بخورد و فکر نکند با خوردن يا نخوردن غذا در کانون توجه قرار مي‌گيرد. در ضمن به مادر سينا توضيح دادم هر فرد ساعت بيولوژيک خاص خود را دارد و با غروب آفتاب فعاليت‌هاي مرتبط با رشد و نمو و بازسازي و سم‌زدايي آغاز مي‌شود. هر چه کودک از غروب آفتاب ديرتر بخوابد، روند رشد و نمو و آمادگي ذهن براي فعاليت‌هاي روز بعدش بيشتر مختل مي‌شود. در کل، کودکان بهتر است 5/7-7 شب به خواب بروند در حالي که سينا ساعت 11 به بعد مي‌خوابيد به همين دليل کم‌اشتها و بي‌قرار بود بنابراين از مادرش خواستم ديگر به خورد و خوراک فرزندش اعتنا نکند و اجازه دهد با گرسنه شدن خود طلب غذا کند. از او خواهش کردم فضاي خانه را به نحوي مهيا کند که فرزندش براي ساعت 7 به خواب رود تا ميلش به غذا در روز بعد افزايش يابد. براي تغذيه سينا هر 4 ماه يکبار برنامه‌اي متناسب با کمبودهاي بدني‌اش تجويز کردم و خوشبختانه با تغييرات انجام شده، سينا ماهي يک سانتي‌متر قد کشيد و وزن گرفت.
سلامت: چرا کودکان دچار کم‌خوني مي‌شوند؟
دلايل متعددي دارد اما سينا علاقه وافري به شربت، آبميوه و نوشابه داشت و اين نوشيدني‌ها به دليل گاز و قند بالايي که داشتند، باعث کاهش اشتهايش شده بودند. درنتيجه موادغذايي موردنياز را دريافت نمي‌کرد. براي خانم يعقوبي توضيح دادم که بايد اين مواد را از برنامه غذايي فرزندش حذف کند زيرا هدف از خوردن فقط رفع گرسنگي نيست بلکه هدف، جذب مواد معدني، ويتامين‌ها، فيبرهاي محلول و نامحلول و آنتي‌اکسيدان‌هاست. در ضمن سيستم ايمني کودکان را نيز بايد تقويت کرد تا از ابتلا به بيماري‌هاي عفوني و غيرعفوني پيشگيري شود زيرا هر بار بيماري باعث کم‌غذايي و کم‌اشتهايي کودک مي‌شود و نتيجه آن کاهش وزن است بنابراين نبايد اجازه داد کودک در دور باطل بيفتد.
سلامت: سينا طي چه مدت چقدر وزن اضافه کرد؟
قدش در طول 9 برنامه غذايي از اواخر سال 89 تا اواخر سال 93 از 110 سانتي‌متر به 132 سانتي‌متر رسيد و وزنش از 18 به 300/31 کيلوگرم افزايش پيدا کرد. همراه با اين رژيم‌ها، رفتارهاي تغذيه‌اي مادر و کودک را هم تغيير داديم چرا که اين موضوع بسيار مهم بود. از مادر سينا خواستم به جاي نوشابه، شربت و تنقلات بي‌ارزش، تنقلات سالم به فرزندش بدهد.
سلامت: براي افرايش قد کودک هورمون هم تجويز کرديد؟
عوامل متعددي در افزايش و رسيدن به قد نهايي دخالت دارند که مهم‌ترين آن عوامل ژنتيکي است که در تعامل با محيط، نوع تغذيه و فعاليت بدني است. استفاده نابجا از هورمون اصلا توصيه نمي‌شود و گرچه 6-5 سانتي‌متر قد را افزايش مي‌دهد اما منجر به بسته شدن زودهنگام صفحه‌هاي رشد مي‌شود. آمارها نشان مي‌دهد تزريق هورمون به ادامه افزايش قد تا حد نهايي منجر نمي‌شود در حالي که با بهبود تغذيه و شيوه زندگي مي‌توان 60-50 سانتي‌متر به قد اضافه کرد.
سلامت: منظورتان از بهبود تغذيه، مصرف لبنيات و منابع کلسيم بيشتر است؟
براي افزايش قد هيچ ماده غذايي‌اي بيشتر تجويز نمي‌شود و لازم نيست اگر کودکي کوتاه قد است، لبنيات يا کلسيم بيشتري مصرف کند. بايد برحسب هرم غذايي برنامه متعادلي برحسب سن و جنس تجويز کرد. شير و لبنيات بين 5/1 تا 4 واحد برحسب سن و جنس افراد تجويز مي‌شود.
البته نبايد فراموش کرد که در آغاز بلوغ نياز به دريافت کلسيم در کنار ويتامين D افزايش مي‌يابد تا در رشد اسکلت و دندان‌ها تاثيرگذار باشد.
سلامت: مکمل هم تجويز کرديد؟
اگر تغذيه متعادل و متنوع باشد، به مکمل نياز نيست اما چون کودکان تغذيه متعادلي ندارند و در موادغذايي ميزان برخي ريزمغذي‌ها مثل روي، آهن، ويتامين C، A، D، يد و ساير آنتي‌اکسيدان‌ها کم است، لازم است به شکل مکمل مصرف شوند تا در روند رشد اختلال ايجاد نشود.
سلامت: انجام ورزش خاصي را هم توصيه مي‌کنيد؟
رشد قدي از 3 سالگي تا قبل از بلوغ کند است و بعد از آن سريع مي‌شود. فعاليت بدني متناسب براي رشد قدي لازم است؛ البته فعاليتي بانشاط که باعث افزايش هورمون رشد شود و به‌هيچ وجه منظور باشگاه رفتن نيست. ورزش‌هاي کششي و پرشي بسيار بهتر از ورزش‌هاي سنگين مثل وزنه‌برداري و کشتي است. پياده‌روي، بدمينتون، پينگ‌پونگ، بسکتبال، دوچرخه و... به افزايش قد کمک مي‌کنند اما کشتي و بدنسازي گرچه در عضله‌سازي موثرند اما در روند افزايش قد تاثير منفي دارند.
نگاه فوق‌تخصص خون و انکولوژي کودکان
رابطه لواشک و کم‌خوني
دکتر نسرين حبيبيان
عضو هيات علمي دانشگاه آزاد اسلامي
کم‌خوني فقرآهن شايع‌ترين بيماري خوني کودکان و ناشي از کمبود آهن براي ساخت هموگلوبين است. کودکاني که در 6 ماه اول فقط شير مادر مي‌خورند، اگر از4 ماهگي تا 2 سالگي مکمل آهن خورده باشند، دچار فقرآهن نمي‌شوند اما اگر مادري در اين زمينه غفلت کرده باشد، فقرآهن علائم خود را در 24 ماهگي نشان مي‌دهد. کم‌خوني فقرآهن معمولا بدون علامت است اما از بين علائم شايع مي‌توان به رنگ‌پريدگي در خطوط کف دست و بستر ناخن و ملتحمه چشم اشاره کرد. در کم‌خوني‌هاي شديد شاهد بي‌اشتهايي، بي‌قراري و خواب‌آلودگي کودک هم هستيم. تمايل به مصرف مواد غذايي غيرخوراکي مثل خاک، گچ، نشاسته و يخ نيز از ديگر علائم است که به آن اصطلاحا پيکا يا پاگوفاژي مي‌گويند. کودکاني که کم‌خوني دارند، به مصرف موادغذايي خيلي ترش مثل لواشک نيز تمايل بيشتري دارند. مهم‌ترين عارضه کاهش ذخاير آهن بدن، کاهش فعاليت‌هاي حرکتي و ضريب هوشي در شيرخواران و نوجوانان است. در مراحلي که هنوز فقط ذخاير آهن کم است و بدن دچار کم‌خوني نشده نيز اين تغييرات در ضريب هوشي و جسمي خود را نشان مي‌دهد و حتي بعد از درمان اين تغييرات گاه کاملا قابل برگشت نيست. در درمان کم‌خوني فقرآهن پيشگيري حرف اول را مي‌زند بنابراين حتما بايد بين 6-4 ماهگي 2 ميلي‌گرم به ازاي هر کيلوگرم وزن نوزاد به او ترکيب آهن و نمک‌هايي مثل فرو‌سولفات (به شکل قطره) داد. براي درمان ابتدا بايد آزمايش خون تجويز شود و در صورت اثبات کمبود به ازاي هر کيلوگرم وزن 3 تا 6 ميلي‌گرم شربت آهن تجويز کرد که بايد در 3 نوبت در روز هر 8 ساعت بين غذا داده شود. لازم است موادغذايي حاوي آهن مثل گوشت و حبوبات به‌خصوص عدس گنجانده شود.
هرگز سرخود به فرزندتان شربت آهن ندهيد. طول درمان کم‌خوني فقر آهن بين 3-1 ماه است به شرطي که رژيم‌غذايي نيز متعادل باشد. بعد از اين مدت مجدد به تجويز آزمايش و پيگيري نياز است. آهن اضافي نيز مسموميت‌زاست و نبايد بيش از اندازه وارد بدن شود. در غير اين صورت در طحال، قلب و کبد رسوب مي‌کند و مشکل‌زا خواهد شد.
نگاه متخصص طب کار و فلوشيپ اختلالات خواب
کودکان به چند ساعت
خواب شبانه نياز دارند؟
دكتر خسرو صادق‌نيت
دبير انجمن متخصصان طب كار، عضو هيات علمي دانشگاه علوم پزشكي تهران
هرچه سن پايين‌تر باشد، اهميت خواب در رشد فکري و جسمي بيشتر است. اگر عاملي باعث مختل شدن خواب در کودکان شود، بر تغذيه و رشد جسمي او تاثير منفي دارد. قبل از سن دبستان نياز کودک به خواب بيش از افراد بزرگسال است. کودک بايد هم خواب نيمروزي داشته باشد هم شب کامل بخوابد.
کودکان به 10-9 ساعت خواب در طول شب نياز دارند و والدين بايد طوري برنامه‌ريزي کنند که خواب شب کودک تکميل شود. آرام کردن محيط و ايجاد نکردن شرايطي که انگيزه بيدار ماندن را در او ايجاد کند، باعث مي‌شود کودک زودتر و راحت‌تر بخوابد. بايد نور محيط و صداها را کم کرد. تلويزيون بايد خاموش باشد تا به بهانه تماشاي برنامه‌ها بيدار نماند. يک ساعت قبل از خواب بايد شرايط محيطي مهيا شود؛ يعني کودک فعاليت فيزيکي، فکري و هيجاني نداشته باشد و حتي‌المقدور نور محيط کم شود و فعاليت آرام‌بخشي مثل کتاب خواندن يا گوش دادن به موسيقي آرام فراهم شود. اين کار به کودک کمک مي‌کند سر ساعت معيني بخوابد و سر ساعت معيني بيدار شود. نظم در خواب، در کيفيت خواب و رشد کودک تاثير قابل توجهي دارد. نيم ساعت قبل از خواب کودک نبايد مواد محرکي مثل شکلات يا ترکيب‌هاي کاکائو يا قهوه، چاي و نوشابه بخورد و در معرض دود دخانيات باشد زيرا اين مواد خواب را مختل مي‌کند. شام بايد حتما 3-2 ساعت قبل از خواب خورده شود اما پروتئين و چربي آن زياد نباشد و ترکيب‌هاي کربوهيدرات آن بيشتر باشد.
